Czym jest zespół łagodnych fascykulacji?
Obecność fascykulacji, które mają stałą lokalizację z lekkimi skurczami, ale bez osłabienia mięśni, zwykle reprezentuje stan łagodny, stąd nazwa zespół łagodnych fascykulacji (Benign Fasciculation Syndrome, BFS). Same fascykulacje to mimowolne, nieregularne i krótkie skurcze pojedynczych pęczków włókien mięśniowych. Fascykulacje są odczuwane przez pacjenta, ale można je też zaobserwować – widoczne są jako zrywania lub falowanie mięśnia będącego w stanie spoczynku.
Co jest przyczyną zespołu łagodnych fascykulacji?
Przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie jednostki ruchowej (neuron-nerw-mięsień – rycina 1). U wielu zdrowych osób sporadycznie występują drżenia, szczególnie mięśni łydek, dłoni oraz wokół oczu i nosa.
Ryc 1. Jednostka ruchowa
U niektórych osób mogą być prawie stałe przez kilka dni lub tygodni, a nawet lat, bez osłabienia lub zaniku mięśni. Gdy skurcze mięśni są bardziej obezwładniające (lub powodują ból) stan ten jest zwykle określany jako zespół skurczowo-fascykulacyjny (CSF).
Dlaczego dochodzi do fascykulacji?
Z definicji zespół łagodnych fascykulacji jest idiopatyczny, co oznacza, że nie ma znanej przyczyny. Z tego powodu rozpoznanie musi być poprzedzone wykonaniem testów i badań, aby wykluczyć wszystkie inne możliwe przyczyny fascykulacji. Przyczyny te można podzielić na kilka kategorii:
- zaburzenia neurologiczne (np. stwardnienie zanikowe boczne, wczesne stadia polio, podrażnienie nerwu),
- choroby endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy),
- używanie lub narażenie na różne substancje (sterydy, papierosy, alkohol i napoje zawierające kofeinę, pestycydy),
- choroby zakaźne (np. HIV, kiła),
- stany psychiczne (stres, niepokój),
- odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (np. niski poziom wapnia),
- hipotermia.
Dlaczego wysiłek fizyczny powoduje fascykulacje?
Intensywne i długotrwałe codzienne ćwiczenia mogą również powodować lub nasilać fascykulacje poprzez uwalnianie większej niż normalnie ilości wolnych rodników podczas długotrwałego wysiłku. Wolne rodniki są produktem ubocznym produkcji energii w organizmie i im dłuższa aktywność i intensywniejszy wysiłek fizyczny, tym więcej wolnych rodników się tworzy. Powoduje to gromadzenie się wolnych rodników wewnątrz zakończeń nerwowych, co wpływa na przedłużoną pobudliwość mięśni i drżenie.
Konieczna jest dokładna diagnostyka, aby znaleźć przyczynę skurczów mięśni. Zwykle obejmuje ona badanie neurologiczne, które ma na celu ocenę układu nerwowego pod kątem osłabienia i zaniku mięśni. Ponadto zazwyczaj wykonuje się również odpowiednie badania krwi, badania obrazowe, badanie przewodnictwa nerwowego – elektromiografię. W zespole łagodnych fascykulacji skurcze mięśni najczęściej dotyczą mięśni łydki oraz stopy i nie uogólniają się. Często występują po wysiłku. Same fascykulacje w tym przypadku prawdopodobnie są wynikiem nadreaktywności nerwu.
Objawy zespołu łagodnych fascykulacji
BFS jest chorobą przewlekłą, a jej utrzymywanie się może prowadzić do kaskady objawów, które dodatkowo zmniejszają zdolność osoby do funkcjonowania. Mogą to być:
- uogólnione zmęczenie,
- nietolerancja wysiłku (niezdolność do ćwiczeń do oczekiwanych granic),
- parestezje (uczucie kłucia lub pieczenia na częściach ciała),
- sztywność mięśni.
Zespół łagodnych fascykulacji a objawy stwardnienia zanikowego bocznego
Objawy zespołu łagodnych fascykulacji budzą niepokój ze względu na to, że są bardzo charakterystyczne dla stwardnienia zanikowego bocznego (Amyotrophic Lateral Sclerosis, ALS). W tym przypadku są one wynikiem braku hamującego wpływu kory mózgu na neurony rdzenia. W badaniu EMG często mają złożony wielofazowy potencjał, co jest wynikiem toczącego się równocześnie procesu degeneracji neuronu i regeneracji nerwów. Pierwszymi objawami u wielu pacjentów z ALS mogą być skurcze mięśni; fascykulajce zaczynają się w pojedynczych mięśniach, ale dość szybko się uogólniają. Wyjątkowo rzadko zdarza się, że u pacjentów, u których później zdiagnozowano ALS, występują same fascykulacje. Zwykle dołączają się inne dodatkowe objawy jak niedowład, zanik mięśnia i różne patologiczne odruchy stwierdzane w badaniu neurologicznym.
W przypadku występowania samych fascykulacji, bez osłabienia lub zaniku mięśni i gdy badanie EMG jest prawidłowe uważa się, że diagnoza ALS jest wykluczona.
Jednak w pracach badawczych spotkać się można z kilkoma przypadkami osób z łagodnymi skurczami, u których w końcu doszło do ALS. W związku z tym zaleca się, aby lekarz obserwował pacjenta przez dłuższy okres, zanim będzie można podjąć decyzję o łagodnym charakterze fascykulacji. Chociaż nikt nie określił odsetka pacjentów, u których potencjalnie może rozwinąć się ALS po fascykulacjach, należy pamiętać, że większość pacjentów z łagodnymi fascykulacjami nie przechodzi w ALS.
Leczenie zespołu łagodnych fascykulacji
Leczenie łagodnych skurczów mięśni jest trudne i zwykle wymaga wypróbowania różnych leków. Chinina i leki pokrewne są skuteczne, ale nie zaleca się ich rutynowego stosowania ze względu na ich potencjał wywoływania wielu poważnych objawów niepożądanych (w przypadku wybranych pacjentów leki te można rozważyć po uwzględnieniu tych skutków ubocznych). Prawdopodobnie skuteczne mogą być:
- kompleks witamin B,
- naftidrofuryl (lek rozluźniający naczynia krwionośne),
- blokery kanału wapniowego (takie jak diltiazem).
Ponadto przez pacjentów stosowane są terapie niefarmakologiczne, obejmujące rozciąganie i nawadnianie, szczególnie w przypadku skurczów związanych z wysiłkiem fizycznym, ale istnieje niewiele dowodów na poparcie ich stosowania.
Bibliografia
Walter TR. Benign fasciculation syndrome. J Pain Palliat Care Pharmacother. 2015 Mar;29(1):54-5. doi: 10.3109/15360288.2014.997856. Epub 2015 Feb 20. PMID: 25700216.
